Skurcze mięśni: przyczyny, zapobieganie i leczenie – kompleksowy poradnik

Skurcze mięśni to dolegliwość znana niemal każdemu, która bywa nie tylko uciążliwa, ale i bolesna. Najczęściej skurcze mięśni kojarzą się z niedoborem magnezu, jednak zdarza się też niejednokrotnie, że są objawem poważnych chorób. Skurcze mięśni mogą się pojawiać sporadycznie i zwykle wówczas nie są powodem do obaw, ale już utrzymujące się długotrwale wymagają konsultacji z lekarzem.

Niemal każdy z nas doświadczył przynajmniej raz w życiu bolesnych skurczów mięśni. Dolegliwość może się pojawić w czasie wykonywanej pracy przy biurku, w trakcie uprawiania sportu, a nawet w czasie odpoczynku lub podczas snu. Skurcze mięśni pojawiają się niezależnie od naszej woli i potrafią być uciążliwe. Ze skurczami mięśni często wiąże się silny ból oraz ograniczenie ruchomości części ciała, w której się pojawiają. Przyczyn skurczów mięśni u człowieka może być wiele – niekiedy mogą być błahe, jednak w niektórych sytuacjach mogą się wiązać z poważnymi chorobami. Dlaczego łapią skurcze? Jak zapobiegać tego typu problemom i jak wygląda leczenie w przypadku częstych skurczów mięśni? Po więcej informacji na ten temat zapraszamy do naszego poradnika!

Budowa i najważniejsze funkcje mięśni. Co to są skurcze mięśni?

Mięśnie to podstawowe elementy strukturalne i funkcjonalne układu mięśniowego umożliwiające ciału ruch. Stanowią czynną część narządu ruchu człowieka. Dzięki mięśniom można sprawnie poruszać rękami i nogami oraz mrugać i mówić. To również dzięki mięśniom poszczególne narządy mogą wykonywać swoje funkcje. Każdy mięsień jest zbudowany z tkanki mięśniowej, która składa się z włókien mających zdolność kurczenia się. Do wywołania skurczu jest potrzebny impuls, który pobudza tkankę mięśniową do działania.

Skurcze mięśni to pojawiająca się nagle chwilowa i mimowolna zmiana napięcia lub długości mięśnia bądź określonej grupy mięśni. Zwykle powoduje poważny dyskomfort związany z naciskiem na miejsce przyczepu mięśnia lub narządu, który jest nim otoczony. Skurcze są stanem przejściowym, który z różnych przyczyn może być odczuwany przez wiele osób, bez względu na wiek i płeć. Podczas skurczu mięśnie mogą się wydawać bardzo twarde, jednak zwykle dolegliwość dotyczy jedynie określonego obszaru ciała i najczęściej ustępuje samoistnie po maksymalnie kilku minutach. Skurcze mięśni pojawiające się sporadycznie zwykle nie są powodem do obaw. Regularne i częste skurcze jednak mogą być uciążliwe, dlatego nie powinno się ich lekceważyć.

Co powoduje skurcze?

Występujące powszechnie zarówno u kobiet, jak i mężczyzn skurcze mięśni mogą mieć sporo różnych przyczyn. Za skurcze mięśni mogą odpowiadać m.in. niedobory niektórych składników odżywczych, w tym magnezu, potasu oraz sodu. Za intensywne i bolesne skurcze może odpowiadać również niedobór wapnia. Wymienione pierwiastki odgrywają istotną rolę w przewodzeniu impulsów nerwowych w mięśniach, dlatego ich niedostateczna podaż w diecie może być poważnym problemem, który w krótkim czasie odbije się na stanie zdrowia człowieka. Bolesny skurcz mięśni niejednokrotnie pojawia się również po intensywnym wysiłku fizycznym. Skurcze po aktywności fizycznej najczęściej są związane z utratą elektrolitów wraz z potem. Problem może być też związany z nieodpowiednim przygotowaniem do aktywności, w tym brakiem rozgrzewki i rozciągania.

Co jeszcze powoduje skurcze? Za częste skurcze mogą odpowiadać także choroby układu krążenia. Tego rodzaju dolegliwości najczęściej pojawiają się przy miażdżycy, nadciśnieniu tętniczym oraz zwężeniu światła naczyń krwionośnych. Przyczyną skurczów mięśni mogą być także żylaki. Skurcze mogą być także następstwem chorób o podłożu neurologicznym. Do takich chorób zalicza się m.in. dystonię, czyli mimowolne ruchy powodujące wyginanie i skręcanie różnych części ciała. Inne schorzenia o podłożu neurologicznym mogące przyczyniać się do skurczów mięśni u człowieka to stwardnienie rozsiane, czyli przewlekła i postępująca choroba demielinizacyjna ośrodkowego układu nerwowego oraz choroba Parkinsona, która charakteryzuje się zwyrodnieniem struktur mózgu. Ponadto skurcze mięśni mogą być skutkiem ubocznym przyjmowania niektórych leków, w tym leków moczopędnych i przeczyszczających.

Częste skurcze – inne możliwe przyczyny

Skurcze mięśni mogą być efektem urazu kości lub stawu, stanowiąc jednocześnie reakcję obronną organizmu na podrażnienia w okolicy złamania. Za ściągnięcie się mięśnia może odpowiadać również uszkodzenie nerwu, który unerwia określony mięsień. Do innych czynników mogących odpowiadać za skurcze mięśniowe zalicza się:

• zaburzenia hormonalne, w tym niedoczynność tarczycy,
• cukrzycę,
• otyłość,
• tężec,
• choroby nowotworowe,
• niewydolność nerek,
• ciążę.

Do skurczów mięśni może się przyczyniać również długotrwałe przebywanie w pozycji stojącej, co objawia się głównie jako skurcze mięśni kończyn dolnych. Skurcze mogą być także następstwem odwodnienia organizmu, do którego dochodzi zwykle podczas wysokich temperatur czy przy długotrwałym wysiłku fizycznym oraz przy wymiotach, biegunkach i wysokiej gorączce. Skurcze mogą wynikać także z przegrzania mięśni, które może mieć miejsce np. po wizycie w solarium lub po opalaniu na plaży. Do przegrzania mięśni mogą prowadzić także długie kąpiele w gorącej wodzie. Dieta, która jest uboga w świeże owoce i warzywa oraz niewłaściwa ilość snu i nadmiernie spożywany alkohol to kolejne możliwe przyczyny częstych skurczów mięśni. Za skurcze mięśni mogą odpowiadać również stosunkowo rzadko spotykane dolegliwości, do których zalicza się zespół Isaacsa, zespół sztywności uogólnionej, zespół niespokojnych nóg oraz zespół Schwartza i Jampela.

Samoistne skurcze mięśni a stres

Jednym z czynników odpowiadających za samoistne skurcze mięśni jest stres, który definiuje się jako nadmierną reakcję organizmu na czynniki zakłócające jego równowagę. Mogą to być zarówno bodźce psychologiczne, jak i środowiskowe, z którymi wiążą się nagromadzone negatywne emocje. Podczas stresu organizm pobudza nadnercza do produkcji adrenaliny, poza tym następuje wówczas wzrost poziomu kortyzolu i cukru we krwi. Może to mieć także dalsze konsekwencje w postaci skurczów mięśni, które dodatkowo kurczą się, gdy jest uruchamiany system walki lub ucieczki. Warto w tym miejscu podkreślić, że stres działa wyniszczająco na cały organizm człowieka, dlatego skurcze mięśni wywoływane nadmiernym napięciem nerwowym należy potraktować jako sygnał alarmowy i wdrożyć skuteczne działania zaradcze, w tym ograniczyć czynniki stresogenne w swojej codzienności i opanować techniki radzenia sobie ze stresem.

Gdzie najczęściej pojawia się bolesny skurcz mięśni?

Skurcze wiążą się z krótkotrwałym, miejscowym bólem, który może znacznie ograniczać mobilność lub wybudzać ze spokojnego snu. U pacjentów raczej rzadko występują bolesne skurcze na całym ciele – zwykle pojawiają się skurcze mięśniowe w określonych partiach ciała. Zależnie od lokalizacji dolegliwości wyróżnia się m.in. skurcze:

• mięśni nóg, do których najczęściej przyczynia się ich nadmierne obciążenie, niedobory elektrolitów oraz zaburzenia w obrębie układu sercowo-naczyniowego,
• mięśni stóp, za które jest odpowiedzialne zmęczenie, nadmierne ich obciążenie, a także niedobór elektrolitów,
• mięśni łydki, z czym wiąże się zwykle niedobór minerałów, a także nadmierna aktywność fizyczna bez wcześniejszej rozgrzewki,
• mięśni brzucha, których przyczyną może być np. przemęczenie mięśni brzucha oraz problemy żołądkowo-jelitowe,
• mięśni twarzy, do których niejednokrotnie prowadzi stres, niektóre choroby neurologiczne oraz zespół skurczów mięśni twarzy,
• mięśni szyi, które mogą być efektem nieprawidłowego ułożenia ciała oraz chorób kręgosłupa,
• mięśni rąk, z czym jest związana zbyt długa praca w jednej pozycji, w tym np. podczas wykonywania obowiązków służbowych.

Skurcze mięśni mogą pojawiać się także w udzie, z czym może być związany nadmierny wysiłek fizyczny oraz problemy z krążeniem, a także problemy naczyniowe. U części pacjentów mogą pojawiać się także skurcze mięśni klatki piersiowej, za które odpowiada głównie przemęczenie mięśni oraz choroby układu oddechowego. Możliwe są również skurcze mięśni innych partii ciała niż wymienione wyżej.

Skurcze mięśni w różnych miejscach – co zrobić, gdy się pojawią?

Nagłe skurcze mięśni mogą negatywnie wpływać na codzienną aktywność lub zakłócać wypoczynek. Warto jak najszybciej podjąć działania mające na celu złagodzenie dolegliwości bólowych pacjenta. Jeśli pojawi się skurcz mięśni, ulgę może przynieść rozcieranie bolącego miejsca i wykonanie masażu mającego rozluźnić spięte mięśnie. Innym sposobem na skurcze mięśni jest ciepły prysznic lub ciepły okład w miejscu skurczu i pojawienia się bólu. Na nawracające skurcze może pomóc także odpoczynek i relaks, które mają ograniczyć wpływ stresu na organizm (a ten – jak wiadomo – stanowi jedną z głównych przyczyn występujących u pacjentów skurczów mięśni). W przypadku skurczów mięśni spowodowanych nadmiernym wysiłkiem fizycznym jest wskazane zmniejszenie intensywności ćwiczeń oraz zadbanie o rozgrzewkę i prawidłowe rozciąganie. Jeśli domowe sposoby nie przyniosą oczekiwanych efektów, a skurcze mięśniowe nadal będą się pojawiać, konieczna będzie konsultacja z lekarzem, który zajmie się poszerzoną diagnostyką i leczeniem dolegliwości.

Bolesne skurcze mięśni – jak wygląda leczenie dolegliwości?

Jeśli przez dłuższy czas pojawiają się skurcze mięśni w różnych miejscach lub stale w określonej partii ciała, warto poznać ich źródło, aby móc podjąć skuteczną walkę z problemem. W takiej sytuacji mogą się okazać pomocne m.in. preparaty na skurcze mięśni, które należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza. Konieczne może być np. uzupełnienie niedoboru magnezu. Przy skurczach mięśni wsparciem mogą stać się także suplementy zawierające sód, potas i wapń. Dodatkowo przy problemach ze skurczami mięśni mogą pomóc witaminy z grupy B, które wspierają przewodnictwo nerwowe. Przy nawracających problemach z mięśniami może pomóc również fizjoterapia lub indywidualnie dobrane masaże.

Uciążliwe skurcze mięśni – jak zapobiegać problemowi?

Aby zapobiegać problemowi, jakim są bolesne skurcze na całym ciele lub w określonym miejscu ciała, warto już wcześniej podjąć odpowiednie działania profilaktyczne. W celu zapobiegania skurczom mięśni należy zadbać o odpowiednie nawodnienie organizmu – zaleca się picie przynajmniej 2 litrów płynów w ciągu dnia. Warto jednocześnie ograniczyć picie kawy, ponieważ może ona przyczyniać się do wypłukiwania elektrolitów z organizmu. Dodatkowo należy zwrócić szczególną uwagę na swoją dietę, bo powinna ona być zróżnicowana i zbilansowana, aby pokrywać zapotrzebowanie organizmu na minerały i witaminy. Zaleca się spożywanie większej ilości owoców i warzyw oraz produktów będących wartościowym źródłem magnezu, potasu, sodu oraz wapnia. Jeśli dieta nie pokrywa zapotrzebowania organizmu, należy rozważyć wdrożenie suplementacji.

Wskazana jest także regularna aktywność fizyczna dostosowana do indywidualnych możliwości oraz unikanie siedzącego trybu życia. Jeśli jednak planujemy ćwiczenia, nie możemy zapominać o odpowiedniej rozgrzewce i rozciąganiu. Ważne jest też systematyczne uzupełnianie poziomu elektrolitów, co ma szczególne znaczenie, gdy intensywnie ćwiczymy i się pocimy. Jeśli masz problemy ze skurczami nóg, nie jest również wskazane chodzenie w butach na wysokim obcasie. Jeśli jest to możliwe, przy problemach ze skurczami mięśni nóg zaleca się również ograniczanie przebywania przez dłuższy czas w pozycji stojącej.

Bibliografia:

1. https://podyplomie.pl/medycyna/17849,kurcze-miesni (dostęp online 04.2024).
2. https://journals.viamedica.pl/polski_przeglad_neurologiczny/article/view/20100/15803 (dostęp online 04.2024).
3. Nicpoń K. w.: Bóle mięśniowe i kurcze bolesne w praktyce neurologa, “Polski Przegląd Neurologiczny”, 2007 (dostęp online 04.2024).
4. https://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2017/07/Farmacja_4_08.pdf (dostęp online 04.2024).
5. https://pl.wikipedia.org/wiki/Skurcz_mi%C4%99%C5%9Bnia (dostęp online 04.2024).

Przeczytaj również

• Najlepsza witamina D3 na rynku – jak wybrać skuteczny suplement?
• Witamina D3, cynk i witamina C – triumwirat zdrowia. Które suplementy wybrać?
• Codzienna pielęgnacja dłoni – kompleksowy przewodnik dla zdrowej skóry
• 10 skutecznych porad odchudzających – jak bezpiecznie zrzucić wagę?
• Luteina na wzrok – jak poprawić zdrowie oczu naturalnymi metodami?
• Niedobory witamin i składników odżywczych a wzrok – co musisz wiedzieć, by ochronić swoje oczy?
• Badanie GGTP – zdrowie Twojej wątroby. Dowiedz się więcej!
• Dieta na zaparcia: jak efektywnie poprawić pracę jelit naturalnymi metodami?
• Skurcze mięśni: przyczyny, zapobieganie i leczenie – kompleksowy poradnik
• Witamina A: niezbędny składnik dla zdrowia skóry i wzroku –które źródła są najlepsze?