Co robić, aby mieć zdrowe o kości?
Kości wydają się być najstabilniejszym i wymagającym najmniejszej uwagi spośród wszystkich układów w ludzkim organizmie. Nie oznacza to jednak, że nie mogą nastręczać problemów. Nawet jeśli są mniej narażone na urazy niż skóra i częściej słyszy się o zaburzeniach układu krążenia niż stanu kości, uzależniony jest on od wielu czynników – przede wszystkim od diety, stylu życia, ale też od takich uwarunkowań, jak np. predyspozycje genetyczne, równowaga hormonalna czy wiek. Jak postępować, by mieć zdrowe, mocne kości?
Jakie są główne składniki kości?
Kości to rodzaj tkanki łącznej. Ich kluczowym składnikiem są specjalne komórki kościotwórcze – osteoblasty i osteocyty. Stanowią one jednak zaledwie około 5% masy tkanki kostnej. Około 60-70% to sole mineralne (związki wapnia, magnezu, fosforu) nadające kośćcowi odpowiednią twardość. Poza tym kości zbudowane są z białek (głównie włókien kolagenowych), odpowiedzialnych za elastyczność tkanki kostnej, oraz wody.
Powyżej wymienione składniki kości odpowiedzialne są za ich zasadniczą strukturę – złożoną z twardej istoty zbitej i wypełniającej ją istoty gąbczastej. Kościec składające się także z innych tkanek. Są to przede wszystkim chrząstki, szpik oraz pokrywająca większość elementów kostnych błona surowicza – okostna. Dzięki bogatej sieci naczyń krwionośnych zapewnia ona kościom właściwe odżywienie.
W jaki sposób rozwijają się kości?
Proces tworzenia się układu kostnego u ludzi trwa mniej więcej do 20 roku życia. To właśnie wtedy człowiek osiąga swój ostateczny wzrost i budowę ciała. Szkielet małego dziecka utworzony jest z elementów o minimalnym uwapnieniu. Postępujące z wiekiem kostnienie wiąże się z odkładaniem w kościach nierozpuszczalnych składników mineralnych. Wraz z zakończeniem wzrostu uzyskują one pełną twardość i wytrzymałość, co nie oznacza, że nie zachodzą w nich już żadne przemiany.
Procesy kościotwórcze trwają całe życie. Choć przebudowa szkieletu jest bardzo powolna, w ciągu roku wymianie ulega nawet 10% składu kości. W miejsce starych, uszkodzonych komórek powstają nowe. Przez część życia proces ten pozostaje w równowadze, ale z wiekiem ubytki tkanki kostnej zaczynają przeważać nad jej odtwarzaniem. Stopniowe odwapnienie kości jest przyczyną wielu dolegliwości u starszych osób. W pewnym stopniu można im zapobiegać.
Jak wspierać o rozwój kości u dzieci?
Aby kościec dziecka rozwijał się prawidłowo i był zdolny do przenoszenia dużych obciążeń, młodemu organizmowi należy zapewnić przede wszystkim właściwie zbilansowaną dietę. Musi ona dostarczać odpowiedniej ilości wapnia, magnezu, fosforu. Są to składniki niezbędne do osiągnięcia prawidłowej masy kostnej. W tym celu dzieciom należy podawać przede wszystkim mleko i jego przetwory. Do jadłospisu warto włączać też warzywa bogate w wapń, np. brokuły, jarmuż.
By składniki mineralne zostały wykorzystane przez organizm, niezbędna jest witamina D3. Jej niedobór był kiedyś częstą przyczyną występowania krzywicy u dzieci. Witaminę D3 można suplementować, ale najlepszym sposobem na utrzymanie właściwego stężenia tej substancji jest stymulacja naturalnego mechanizmu jej produkcji. Synteza witaminy D3 zachodzi w skórze pod wpływem światła. Należy więc nakłaniać najmłodszych do aktywności na świeżym powietrzu.
Jak dbać o kości po 20 roku życia?
Ponieważ jednak przebudowa kośćca trwa całe życie, o prawidłową dietę muszą dbać także osoby dorosłe. Jadłospis bogaty w źródła wapnia, magnezu i fosforu pozwala na zachowanie odpowiedniej gęstości mineralnej kości. Oprócz przetworów mlecznych czy warzyw świetnym źródłem tych substancji jest wysokozmineralizowana woda. Unikać należy za to nadmiaru sodu czy kofeiny, ponieważ powodują utratę wapnia.
Szczególnie szkodliwy dla kośćca jest siedzący tryb życia. Powoduje on nie tylko niedobory witaminy D3, ale też wpływa niekorzystnie na same procesy przebudowy tkanki kostnej. Sprzyja im za to regularny, nawet niewielki wysiłek fizyczny (np. marsz) i związane z nim obciążenie ciała. Aktywność większa też tolerancję kości na wysiłek i poprawia zakres ruchomości stawów, chroniąc je w ten sposób przed uszkodzeniami.
Jak wzmocnić kości i stawy w dojrzałym wieku?
Wraz z procesem starzenia się organizmu dochodzi do stopniowego odwapnienia kości. U kobiet proces ten nasila się po menopauzie, kiedy stężenie estrogenów znacząco się obniża. Efektem jest tzw. osteopenia (stan zmniejszonej gęstości mineralnej kości) przechodząca często w osteoporozę. Schorzenie to objawia się m.in. dolegliwościami bólowymi, postępującymi w szybkim tempie zmianami zwyrodnieniowymi i kruchością kości.
Podstawowymi sposobami na wzmocnienie kości są – jak we wcześniejszych fazach życia – odpowiednia dieta i regularny ruch. Ponieważ wchłanianie składników odżywczych z wiekiem pogarsza się, warto – w porozumieniu z lekarzem – zadbać o odpowiednią suplementację wapnia i witaminy D3. W przypadku nasilonych dolegliwości lekarz może zalecić m.in. leczenie preparatami kalcytoniny lub – u kobiet – zastępczą terapię estrogenową.