Co powoduje bolesne skurcze mięśni i jak z nimi postępować?
Kurczenie się i rozkurczanie mięśni poprzecznie prążkowanych – czyli tych, których praca zależna jest od woli człowieka – to fizjologiczne zjawisko, dzięki któremu możliwe jest funkcjonowanie narządu ruchu czy mimika twarzy. Niekiedy jednak dochodzi do mimowolnych, nagłych skurczów łydek czy podudzi, które trwają krótko, ale są bardzo bolesne, a przy pewnych czynnościach (np. podczas pływania czy prowadzenia samochodu) mogą okazać się niebezpieczne. Sporadycznie skurcze zdarzają się wszystkim ludziom. Jeśli powtarzają się często, należy ustalić ich przyczynę i wdrożyć odpowiednie leczenie.
Na czym polegają skurcze mięśni?
Większość ruchów mięśni poprzecznie prążkowanych jest odpowiedzią na impulsy nerwowe pochodzące z mózgu. Przekazywanie „informacji” pomiędzy korą mózgową a komórkami mięśniowymi, to skomplikowany proces, ściśle powiązany z gospodarką elektrolitową, a zatem i z krążeniem krwi czy przemianami metabolicznymi. Właśnie dlatego mimowolne skurcze mięśni mogą być spowodowane szeregiem zaburzeń w rozmaitych obszarach funkcjonowania organizmu.
Podczas niekontrolowanego skurczu mięśnia dochodzi do jego gwałtownego skrócenia. Przez kilkadziesiąt sekund pozostaje on w stanie napięcia, które nie ustępuje pod wpływem woli. Wiąże się to nie tylko z ostrym bólem, ale też ze znacznym ograniczeniem ruchomości części ciała, w której doszło do skurczu. Najczęściej są to łydki, uda i stopy. Zdarzają się też jednak mimowolne skurcze mięśni brzucha, twarzy czy ramion.
Skurcze mięśni a codzienna dieta
Panuje powszechne przekonanie, że remedium na skurcze jest magnez. To jeden z elektrolitów, czyli pierwiastków odpowiedzialnych m.in. za przewodnictwo impulsów nerwowych w mięśniach. Choć magnez zwykle rzeczywiście często stanowi skuteczny lek na skurcze, nie można zapominać, że elektrolitami są też potas, sód i wapń. Przyczyną bolesnej dolegliwości mogą stać się niedobory każdego z nich. Łatwo ich uniknąć, stosując prawidłowo zbilansowaną dietę.
W przypadku braku szczególnych wskazań dietetycznych dorosłe osoby powinny codziennie spożywać około:
- 800-1000 mg wapnia,
- 300-400 mg magnezu,
- 4700 mg potasu,
- 2000-2500 mg sodu.
Funkcjonowanie gospodarki elektrolitowej jest ściśle powiązane z gospodarką wodną. Niedobory elektrolitów to szczególnie częste zjawisko podczas intensywnego wysiłku fizycznego (tak pracy, jak i treningu), upałów, gorączki albo zażywania leków moczopędnych. Pamiętając, że potas czy magnez są wydalane z organizmu wraz z potem i moczem, by uniknąć bolesnych skurczów, nie wolno dopuszczać do odwodnienia. Warto przy tym sięgać po wodę średnio lub wysokozmineralizowaną, ponieważ jest ona świetnym źródłem magnezu i wapnia.
Skurcze mięśni a aktywność fizyczna
Przyczyną skurczów mięśni może być ich przetrenowanie lub przeciwnie – brak aktywności. Do pierwszej sytuacji dochodzi w przypadku zmęczenia mięśni zbyt intensywnymi ćwiczeniami lub treningu podjętego bez odpowiedniej rozgrzewki. Z kolei brak ruchu wpływa niekorzystnie na krążenie krwi, metabolizm i wiele innych procesów, od których zależy odżywienie i dotlenienie wszystkich komórek, w tym – mięśniowych. Właśnie dlatego skurcze często pojawiają się na skutek długotrwałego siedzenia w jednej pozycji, zwłaszcza gdy dochodzi do ucisku naczyń krwionośnych (do mięśni nie dopływa dostateczna ilość krwi).
Skurcze mięśni a choroby
Bolesne skurcze nóg mogą stanowić objaw rozmaitych schorzeń. Należą do nich:
- choroby układu krążenia (np. miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, żylaki),
- choroby układu nerwowego (np. stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona),
- choroby metaboliczne (np. cukrzyca),
- choroby endokrynologiczne (np. niedoczynność tarczycy).
Mechanizm powstawania skurczów w przebiegu chorób jest taki sam, jak w przypadku zaniedbań dietetycznych czy związanych z aktywnością ruchową. Dochodzi do niedokrwienia (niedożywienia, niedotlenienia) mięśni lub do zaburzeń przewodnictwa nerwowego. Przyczyny tego stanu rzeczy są jednak znacznie bardziej złożone niż np. przy chwilowym odwodnieniu, a skurczom towarzyszy szereg innych uciążliwych symptomów.
Jak poradzić sobie z nagłym skurczem
Niezależnie od przyczyny skurczu mięśnia, dyskomfort spowodowany jego nagłym napięciem można szybko złagodzić, wykonując masaż bolesnej okolicy. Pomocne są także ćwiczenia rozciągające, odpowiednie dla obszaru, w którym wystąpił skurcz. By je opanować, warto zainteresować się podstawami jogi albo stretchingu. Ulgę w dolegliwościach spowodowanych skurczem łydek czy podudzi może przynieść także ich rozgrzanie.
Po pokonaniu pierwszych, ostrych objawów skurczu, korzystnie jest położyć się z nogami uniesionymi powyżej serca. To poprawi odpływ krwi żylnej, a tym samym usprawni krążenie. Wskazane jest także jak najszybsze uzupełnienie elektrolitów, np. wypicie szklanki wysokozmineralizowanej wody albo zażycie odpowiedniego suplementu diety z wysoką zawartością magnezu i potasu.
Leczenie skurczów mięśni
Sporadyczne skurcze mięśni nie są powodem do niepokoju. Uporczywym zaś zazwyczaj można zaradzić, zmieniając styl życia – wprowadzając zdrowszą dietę i umiarkowaną aktywność fizyczną. Warto też pamiętać o takich dobrych nawykach, jak rozgrzewka przed treningiem czy kilka ćwiczeń rozciągających po dłuższej chwili bezruchu.
Jeśli skurcze mięśni utrzymują się, należy zwrócić się do lekarza. Po wykonaniu odpowiednich badań może on ustalić przyczynę problemu. Często okazują się nią niedobory określonego pierwiastka, np. spowodowane źle zbilansowaną dietą wegańską. Wówczas specjalista zaleca stałą suplementację diety odpowiednimi tabletkami na skurcze. W przypadku zdiagnozowania choroby ogólnoustrojowej, skurcze ustępują wówczas, gdy zostanie wdrożone jej leczenie.