Jakie są przyczyny zaparć i jak sobie z nimi radzić?
Zaparcia to wstydliwy, a przede wszystkim uciążliwy, znacznie obniżający komfort życia problem, który sporadycznie dotyka każdego, a przewlekle dotyczy nawet 30% dorosłych osób. Zbyt rzadkie i zwykle znacznie utrudnione oddawanie stolca może być symptomem problemów zdrowotnych, a na dłuższą metę – samo stać się ich przyczyną. Dlatego dolegliwości tej nie należy lekceważyć i gdy zawiodą domowe sposoby, sięgnąć po leki na zaparcia.
Co to są zaparcia?
Każda osoba ma nieco inny rytm wypróżnień, uzależniony od wielu czynników. Dorosłe osoby zazwyczaj oddają stolec raz dziennie, ale za granicę normy uznaje się trzy pełne wypróżnienia w tygodniu. Stolec powinien mieć przy tym półmiękką konsystencję – być zwarty, ale nie twardy, by z łatwością przeszedł przez końcowy odcinek układu pokarmowego.
O zaparciach można mówić wówczas, gdy:
- do defekacji dochodzi rzadziej niż 3 razy w tygodniu, a wypróżnienia są nieregularne,
- stolec jest zbity, twardy, więc wypróżnienie wiąże się z silnym dyskomfortem,
- wypróżnienie wymaga silnego parcia, które często okazuje się bezskuteczne,
- defekacji towarzyszy uczucie niepełnego wypróżnienia (część stolca nadal zalega w końcowym odcinku jelita).
Powyższym symptomom często towarzyszą takie dolegliwości, jak ból brzucha (bywa on przy tym wzdęty i napięty), nudności, utrata apetytu. Ponieważ zalegając w jelitach, masy kałowe twardnieją (na skutek wchłaniania wody), mogą powodować podrażnienia błon śluzowych. Nierzadko więc objawem towarzyszącym zaparciom są ślady krwi lub śluzu w stolcu.
Jakie są przyczyny zaparć?
Zaparcia mogą zostać spowodowane szeregiem rozmaitych czynników, ale około 90% przypadków tej dolegliwości to tzw. zaparcia idiopatyczne, których przyczyny nie da się jednoznacznie określić. Nazywa się je także zaparciami czynnościowymi, czyli takimi, które są wynikiem zaburzeń pracy układu pokarmowego, ale niezwiązanych z konkretnymi chorobami organicznymi, lecz np. z:
- źle zbilansowaną, ubogą w błonnik dietą,
- niedostatecznym nawadnianiem organizmu,
- zbyt niską aktywnością fizyczną, siedzącym trybem życia,
- stresem, zaburzeniami rytmu okołodobowego.
W powyższych przypadkach zaparcia mogą występować okresowo, na przykład w związku ze stresem związanym z przeprowadzką. Niekiedy jednak problem z regularnym wypróżnianiem na skutek wyżej wymienionych czynników trwa miesiącami. Częste są na przykład zaparcia u dzieci spowodowane faktem, że wstydzą się korzystać z toalety w przedszkolu.
Zaparć nie traktuje się jako odrębnej jednostki chorobowej. Jeśli powiązane są ze zmianami organicznymi, to stanowią objaw innego schorzenia. Mogą wystąpić np. w przebiegu chorób przewodu pokarmowego (infekcji, nowotworów itd.) albo chorób neurologicznych (w tym – choroby Parkinsona). Bywają powikłaniem niedoczynności tarczycy czy cukrzycy. Częstym zjawiskiem są zaparcia w ciąży (spowodowane zmianami hormonalnymi w organizmie kobiety) oraz po zabiegach chirurgicznych w obrębie jamy brzusznej. Regularne wypróżnianie może być utrudnione także w związku z zażywaniem określonych leków (np. opioidowych).
Domowe sposoby na zaparcia
Leczenie zaparć, które trwają od niedawna i nie wiążą się z innymi dolegliwościami, warto zacząć od zmiany stylu życia, a przede wszystkim od modyfikacji diety. W większości przypadków poprawę uzyskuje się dzięki unormowaniu pracy układu pokarmowego poprzez:
- regularne spożywanie co najmniej 4 dziennie, prawidłowo zbilansowanych posiłków,
- jedzenie produktów bogatych w błonnik (pełnoziarnistego pieczywa, kasz, płatków owsianych, świeżych warzyw i owoców), a unikanie wysokoprzetworzonych (np. dań typu fast food),
- zwiększenie ilości wypijanych płynów (do 2,5-3 l na dobę – należy pić często, małymi porcjami),
- podjęcie regularnej aktywności fizycznej (choćby codziennych spacerów),
- próby oddawania stolca o stałych porach.
Leczenie domowe warto wspomagać dostępnymi bez recepty preparatami z wysoką zawartością błonnika. Jest to substancja roślinna, która nie ulega trawieniu w przewodzie pokarmowym, ale przechodząc przez niego m.in. ułatwia pasaż jelitowy i formowanie mas kałowych. Suplementy diety na zaparcia zawierają np. bogate w błonnik siemię lniane albo nasiona szałwii hiszpańskiej (chia). Dodatkowo są zwykle probiotykami – dostarczają pomocnych w leczeniu zaparć kultur bakterii jelitowych.
Leczenie zaparć
Przewlekłe zaparcia utrudniają normalne funkcjonowanie, powodują silny dyskomfort psychiczny i mogą mieć szereg konsekwencji zdrowotnych, takich jak rozciągnięcie odbytnicy czy infekcje ogólnoustrojowe. Co więcej, mogą wskazywać na inny, znacznie poważniejszy proces chorobowy. Dlatego jeśli samodzielne próby poradzenia sobie z zaparciami okażą się bezskuteczne, należy skorzystać z pomocy lekarza.
Podstawą leczenia zaparć jest diagnostyka, która – oprócz wywiadu lekarskiego – może obejmować np. badanie fizykalne okolic odbytu, badania krwi, kolonoskopię. Postępowanie to służy ustalenie organicznej przyczyny problemu, a zarazem wykluczeniu ewentualnych schorzeń utrudniających regularne wypróżnianie. Niezależnie od podjęcia leczenia podstawowej choroby, lekarz zwykle przepisuje pacjentowi odpowiednie preparaty przeczyszczające.